Stanford Hapishane Deneyi
Stanford Hapishane Deneyi, 1971 yılında Stanford Üniversitesi'nde psikolog Philip Zimbardo tarafından gerçekleştirilen ve insanların sosyal rollerin etkisi altında nasıl davrandıklarını inceleyen bir sosyal psikoloji deneyidir.
Deneyin Amacı:
Deneyin temel amacı, hapishane ortamının - gardiyan ve mahkum rollerinin - katılımcıların davranışları üzerindeki etkisini araştırmaktı. Zimbardo, bireylerin kişilik özelliklerinden ziyade, içine girdikleri sosyal rollerin ve sistemin onları nasıl şekillendirdiğini göstermeyi amaçlıyordu.
Deneyin Yürütülmesi:
- Deneye gönüllü olarak katılan üniversite öğrencileri, fiziksel ve psikolojik olarak sağlıklı oldukları belirlendikten sonra rastgele iki gruba ayrıldı: "gardiyan" ve "mahkum".
- Stanford Üniversitesi psikoloji bölümünün bodrum katında yapay bir hapishane ortamı oluşturuldu.
- "Mahkumlar", beklenmedik bir şekilde evlerinden tutuklanarak getirildi ve hapishane prosedürlerine tabi tutuldular.
- "Gardiyanlar" ise belirli kurallar çerçevesinde mahkumları kontrol etmekle görevlendirildiler. Fiziksel şiddet yasaktı ancak diğer yöntemlerle otorite kurmaları bekleniyordu.
Deneyin Sonuçları:
Deneyin sonuçları oldukça çarpıcı oldu:
- "Gardiyanlar" kısa sürede otoriter ve zalim davranışlar sergilemeye başladılar. Mahkumları aşağıladılar, cezalandırdılar ve psikolojik olarak taciz ettiler. Otorite figürü olmanın getirdiği güç, davranışlarını olumsuz yönde etkiledi.
- "Mahkumlar" ise pasifleşmeye, depresyona girmeye ve otoriteye boyun eğmeye başladılar. Kimliklerini kaybetme ve umutsuzluk belirtileri gösterdiler. Boyun%20eğme davranışının tehlikeli sonuçları bu deneyde net bir şekilde görüldü.
- Deneyin planlanan süresi 14 gün olmasına rağmen, katılımcıların yaşadığı psikolojik sorunlar nedeniyle 6. günde sonlandırılmak zorunda kalındı.
Deneyin Eleştirisi:
Stanford Hapishane Deneyi, etik açıdan birçok eleştiriye maruz kalmıştır:
- Etik ihlaller: Katılımcıların psikolojik sağlığı ciddi şekilde tehlikeye atılmıştır. Deneyin başında bilgilendirilmiş onam alınmış olsa da, deneyin gidişatı ve sonuçları tahmin edilememiştir.
- Deneyin geçerliliği: Zimbardo'nun deneydeki rolü (hem araştırmacı hem de hapishane müdürü), deneyin objektifliğini zedelemiştir.
- Örneklem: Deneye katılanların gönüllü olması ve öğrenci olması, sonuçların genellenebilirliğini sınırlamaktadır.
Deneyin Önemi:
Tüm eleştirilere rağmen, Stanford Hapishane Deneyi, sosyal rollerin ve durumun insan davranışları üzerindeki güçlü etkisini gösteren önemli bir çalışma olarak kabul edilmektedir. Deney, itaat, uyma ve sosyal%20rol gibi kavramların anlaşılmasına katkıda bulunmuştur. Ayrıca, hapishane reformu ve insan hakları konularında farkındalık yaratılmasına yardımcı olmuştur.